GİRİŞ
Günümüz işletmeleri ürün ve hizmet çeşidi bol bir yapıya sahiptir. Bu yapı içerisinde pazarlar küreselleşme ile birlikte tüm firmalar tarafından ortak olarak paylaşılmak durumundadır. Bunun sonucu olarak da birçok firma birbirleri ile kıyasıya rekabet içerisindedir. Bu rekabet ortamlarında kuruluş yeri seçimi oldukça önemli bir stratejik karar konumuna gelmektedir. Artık tüketici ürünün ya da hizmetin ucuz olanını değil; özgün tasarımlı, kaliteli, gereksinimini optimum düzeyde, en uygun fiyatla ve kendisine en çabuk ulaşanı tercih etmektedir.
Ürünün tüketiciye çabuk ulaşması her ne kadar dağıtım kanalları ve pazarlama stratejisi ile ilgili ise de temelde kuruluş yeri seçimi ile ilgilidir. Bu kadar önemli olmasından ötürü kuruluş yeri seçim kararları, çok sayıda alternatifin, değişik faktörler ile karşılaştırılması ve değerlendirilmesini gerektiren uzun ve önemli analizlerle yapılmalıdır.Yapılan analizler işletme için güçlü/zayıf, fırsatlar/tehditler açısından değerlendirilmeli ve ortaya çıkan sonuçlara göre karar verilmelidir.Tüm bu çalışmalara rağmen "amaca en uygun" yer seçimi o kadar kolay olmamaktadır. Bundan dolayı kuruluş yeri seçimi işletmenin rekabetçi konumu ile üretim - dağıtım ve verimliliği üzerinde doğrudan etkilidir (Üreten, 1997: 304). İşletmelerde kuruluş yeri seçimi sorunu; değişik pazarların ortaya çıkması, talep yükselmeleri-gerilemeleri, ürün yelpazesine yeni ürün katılımı, işgücü-hammadde ve malzeme maliyetlerinde meydana gelen değişiklikler, doğal afetler, arazi maliyetlerinde ortaya çıkan farklılıklar, çevre ile ilgili yasalar nedenleriyle ortaya çıkmış olabilir.Bu tür sorunlarla ilgili etki faktörlerinin gerçekliğini kavramak işletmeleri başarıya götüren faktörlerdendir.İşletme yetkilileri bu faktörleri göz önüne bulundurup, her an kuruluş yerinin değişebileceği gerçeğinden yola çıkarak çevrelerinde inceleme yapmalıdırlar.
Kuruluş yeri seçim sürecinde; gereksinimlerin açıkça belirlenmesine, alternatif kuruluş yerleri hakkında objektifliğe, işletmeyi bir bütün olarak düşünmeye, sistematik bir düzenle yerleri tanımlamaya, elde edilen bilgilerin güvenirliliğini sağlamaya, elindeki ya da gelecekteki teknoloji-işgücü-hammadde vb. üretim unsurlarına en uygun kuruluş yeri olmasına özen göstermelidir.
TESİS(KURULUŞ) YERİ ve KURULUŞ YERİ FAKTÖRLERİ
Herhangi bir coğrafi konumun belirli bir üretim birimine ilişkin olarak sağlaması gerekli tüm şartlar veya haiz olması gerekli tüm özellikler “kuruluş yeri faktörleri” kavramı ile ifade edilmektedir. Kuruluş yeri faktörleri, belirli bir üretim biriminin belirli bir coğrafi konuma yerleştirilmesi halinde, söz konusu üretim biriminin maliyeti, satış hasılatı ve sermaye yapısı üzerinde etkili olan tüm konumsal özellikleri kapsar.
Yeni bir firma kurulurken, var olan bir firmanın veya bir holdingin genişleme sürecinde ek yatırımlar yapılırken veya eskisi kadar getiri sağlamayan bir bölgeden tesis kaldırılıp bir başka bölgeye taşınırken tüm tesis yeri seçim faktörleri aynı anda ancak farklı ağırlıklarda etkili olmaktadır. Yer seçimine karar verecek kişi veya takımın bu faktörleri birlikte düşünerek zaman, maliyet ve karlılık açısından optimum dengeyi bulması gerekmektedir.
Kuruluş bölgesi ve yeri seçimi bir firmanın en stratejik kararlarından biridir. Kuruluş yeri seçimi hammaddeye yakınlık, pazara yakınlık, ulaşım olanakları, su temini, enerji temini, personel temini gibi faktörlerden etkilenirken sadece ticari açıdan önemli olmakla kalmamakta; gelir dağılımı, bölgesel gelişmişlik farklarını etkileme, birbirleri ile ilişkili firmaların aynı mekanda toplanması sonucunda oluşacak dışsallıklar, çevre kirliliği, iklimin uygunluğu gibi çevresel faktörler ile teşvik tedbirlerinden faydalanabilme gibi boyutları içermektedir. Bütün bu yönleri dikkate alındığında yer seçimi; firma bazında olduğu kadar ulusal planlama ve siyasi karar alma süreçleri açısından da merkezi bir öneme sahiptir. Ancak bu sıralama daha sistematik bir şekilde yapılır ise karar verme sürecinde karar süresini kısaltırken etkinliği artıracaktır. Ülkemizde Kalkınmada Öncelikli Yöreler ve Organize Sanayi Bölgeleri ile Küçük Sanayi Siteleri teşviklerinden yararlanılmasında bu faktörler etkili olmaktadır.
Yer seçiminde göz önüne alınan temel etkenler (faktörler) genel olarak sınıflandırılırsa başlıca üç grupta incelenebilir:
1) Ekonomik ve nicel etkenler: Hammadde ve yardımcı madde temin durumu ile taşıma maliyetleri, pazara yakınlık ve mamul madde dağıtım giderleri, işgücü piyasası ve ücret düzeyi ile bunlara bağlı maliyetler.
Ekonomik faktörler incelenirken ele alınması gereken konular; yakın çevrenin ekonomik gelişimi, ya da diğer bir deyişle bölgenin ilerleyen, sabit, veya gerileyen bir gelişme özelliğine sahip olması, nüfusun yıllık gelişimi, gelir kaynakları (bölgedeki endüstrilerin sayısı, nüfusun gelirinin sabitliği, kişi başına düşen ortalama gelir miktarı), demografik faktörler (nüfusun yüzde olarak aile, çocuk, genç ve yaşlı olarak dağılımı), bölgedeki işsizlik oranı gibi konulardır.
2) Nitel etkenler: İşgücü niteliği, projenin çevreyle uyumu, çevre halkının kuruluşa karşı olası tutumu, eğitim olanakları, altyapı durumu (ulaşım imkanları, su, elektrik vb.) gibi etkenler.
3) Ekonomi dışı etkenler: Askeri, siyasi veya firmanın kendi stratejik hedefleri ile ilgili etkenler.
Kuruluş Yeri seçim kriterleri yukarıda gösterildiği şekilde gruplanabileceği gibi, incelenmesi açısından daha kolay bir şekilde-bir firmayı oluşturan fonksiyonlara göre de-gruplandırılabilir:
İşletmenin tedarik fonksiyonuna ilişkin kuruluş yeri faktörleri
İşletmenin üretim süreci içerisinde gerekli olan hammadde, sabit yatırım malları, işgücü, enerji, yardımcı hizmetler, kredi ve devlet yatırımları gibi üretim faktörlerini (veya girdi çeşitlerini) dikkate alarak;
Söz konusu üretim faktörlerinin bulunduğu veya arz edildiği coğrafi konumlar ve bu konumların arz kapasiteleri,
Söz konusu üretim faktörlerinin taşınabilir veya taşınamaz oluşu, taşınabilir üretim faktörleri için taşıma maliyeti veya bozulma riskinin olması durumunda taşıma süresi. Bu iki unsur tarafından belirlenen üretim faktörünün taşıma menzili (tedarik menzili).
İşletmenin üretim fonksiyonuna ilişkin kuruluş yeri faktörleri
o Kuruluş yerinin jeolojik özellikleri,
o Kuruluş yerinin iklim özellikleri,
o Kuruluş yerinde gerçekleştirilmesi mümkün olan ölçek ekonomileri (içsel ekonomiler veya teknik yığılma avantajları).
o Çevre kirlenmesi
o Üretim sürecinin şekli
İşletmenin pazarlama fonksiyonuna ilişkin kuruluş yeri faktörleri
Pazarlama fonksiyonuna ilişkin faktörler, ürünlerin taşınması ve aktif pazarlama faaliyetleri yanında, özellikle satış hasılatını belirleyen satış miktarı ve satış fiyatı üzerinden kuruluş yeri seçiminde etkili olur.
Burada en önemli husus, üretimin ancak satılabildiği takdirde ekonomik bir anlam kazanmasının doğal bir sonucu olarak, belirli bir kuruluş yerinden uygun bir fiyatla gerçekleştirilebilen satış miktarının en azından minimum ekonomik ölçek büyüklüğünde bir işletmenin kurulmasını garanti edecek büyüklükte olması gereğidir.
İşletmenin pazarlama fonksiyonuna ilişkin olarak belirli bir konumdan ulaşılabilen satış alanı ve bu alandaki satış potansiyeli kuruluş yeri seçiminde büyük bir öneme sahiptir.
Taşıma fonksiyonuna ilişkin kuruluş yeri faktörleri
İşletmenin taşıma faaliyetleri;
Tedarik merkezlerinden üretim merkezine taşıma faaliyetleri (girdilerin taşınması),
İşletmenin (veya teşebbüsün) üretim sürecini oluşturan üretim aşamalarından bazılarının veya tümünün farklı yerlerde bulunması halinde üretim aşamasından üretim aşamasına taşıma faaliyetleri (yarı mamullerin veya parçaların taşınması),
Üretim merkezlerinden talep merkezlerine taşıma faaliyetleri (ürünlerin taşınması)
şeklinde üç ana grupta toplanabilir. Bu taşıma faaliyetleri sonucunda ortaya çıkan taşıma maliyetlerini etkileyen faktörler de kuruluş yeri seçimine ilişkin olarak;
Taşıma mesafesi,
Taşınan malın ( girdi, yan ürün, parça veya ürün) özellikleri,
Ulaşım şebekesinin ve taşıma aracının nitelikleri
Taşınan mal miktarı
olmak üzere dört grupta toplanabilir.
Dışsal yığılma ekonomileri şeklinde ortaya çıkan kuruluş yeri faktörleri
Dışsal ekonomilerin kuruluş yeri seçimi üzerindeki etkileri, aşağıdaki faktörlerden kaynaklanmaktadır:
Üretimin toplandığı bölgelerde genel olarak devlet tarafından gerçekleştirilen altyapı yatırımlarının yeterli derecede mevcut olması,
Yığılma bölgelerinde işletmeler veya teşebbüsler arası iş bölümü derecesinin nispeten fazla olması,
Yığılma bölgelerinde girdilerin tedarik edilmesine ve ürünlerin pazarlamasına ilişkin uygun şartların daha çok mevcut olması.
TESİS YERİ SEÇİMİNDE KULLANILAN YÖNTEMLER
Tesis yeri seçimi genel olarak çok sayıda değişken faktörden etkilendiğinden dolayı; bu faktörlerin en uygun dağılımını sağlayan ve işletmeyi zaman açısından en uygun şekilde yönlendiren araçlar olarak çeşitli yöntemler kullanılmaktadır.
Yer seçiminde kullanılan yöntemler de ;
Alfred Weber Kuruluş Yeri Üçgeni
Ağırlık Merkezi Metodu
Karşılaştırmalı Metotlar
-Kompleks Karşılaştırma Metodu
-Basitleştirilmiş Karşılaştırma Metodu
Doğru Teoremi Metodu
Puan Faktör Metodu
Eş Ulaştırma Maliyeti Eğrileri Metodu
Sembolik Lojiğin Kuruluş Yeri Probleminde Kullanılması
Başabaş Noktası Analizi
Boyutsal Analiz Yöntemi
olarak sayılabilir.
Alfred Weber Kuruluş Yeri Üçgeni: Weber’in kuruluş üçgeni metoduna göre üçgenin köşeleri; hammadde, yakıt ve tüketim (pazar) yerlerini göstermektedir. Elde edilen koşullar altında ulaştırma maliyetlerinin minimum olduğu yer kuruluş yeri olarak seçilmektedir.
Ağırlık Merkezi Metodu: Bu metotla bölgede mevcut olan ulaşım olanaklarından optimum çözüm için en kısa yolları veren yer tespit edilmeye çalışılmaktadır. Bu yerin bulunması aşamasında da önemli faaliyet alanları formüle edilmektedir.
Kompleks Karşılaştırma Metodu: Bu metodun uygulanması aşamasında ekonomik veya teknik, problemle direkt veya dolaylı bütün kuruluş yeri faktörleri göz önüne alınır. Bütün faktörlerin ele alınmasından kaynaklanan metodun kompleksliği, faktörlerin kalitatif ve kantitatif olarak iki gruba ayrılmasıyla basitleştirilmiş olur.
Basitleştirilmiş Karşılaştırma Metodu: Bu metotta olası yerlerde aynı önem derecesine sahip olan faktörler elimine edilerek sonuca doğrudan etkisi olan faktörler dikkate alınmaktadır.
Doğru Teoremi Metodu: Bir doğru parçası üzerinde olduğu kabul edilen talep miktarları belli talep merkezlerinin içinden, doğrunun herhangi bir ucundan başlanarak ardışık merkezlerdeki talepler toplandığında toplam talebin yarısına ulaşılan veya bu noktayı geçilen yer ulaştırma maliyetini minimum hale getiren nokta olarak seçilir.
Puan Faktör Metodu: Bu metotta sayısal olarak değerlendirmesi yapılamayan faktörlerin diğer faktörlerle beraber değerlendirmek için puanlamaları yapılır ve seviyeleri belirlenir. Her faktör için seçilen seviyenin de puanlaması yapılarak karşılaştırma yapılır.
Eş Ulaştırma Maliyeti Eğrileri Metodu: Alfred Weber tarafından oluşturulan bu metoda göre belirlenen merkezler için aynı taşıma ücreti ile yapılabilecek ulaştırmanın sınırları tespit edilmektedir. Bu sınırları gösteren eğrilere isovektürler denir. Belirlenen her merkez için ayrı ayrı isovektürler çizilir. Bunların kesişme noktaları birleştirilerek eş ulaştırma maliyeti eğrileri elde edilir. Kuruluş yeri en düşük eş maliyet eğrisi içinden seçilir.
Sembolik Lojiğin Kuruluş Yeri Probleminde Kullanılması: Kuruluş yeri ararken ilk yapılacak iş, fabrikanın kuruluş amacına uygun kuruluş yerine etki eden en önemli faktörleri tespit etmektir. Daha sonra bu faktörler seviyelerinin önem derecelerine göre sıralanır, bundan sonra mantıksal önermeler vasıtasıyla bu faktörler değerlendirilir.
Başabaş Noktası Analizi: Fabrika kurulumunda belirlenen yerlerin değişken üretim seviyeleri ve maliyet üzerindeki etkilerinin incelenmesi için ortak faktörler, bu faktörlerin sabit ve değişken yıllık ve birim maliyetleri belirlenir. Gereken değerlendirmeler yapılarak kuruluş yeri seçimi tamamlanır.
Boyutsal Analiz Yöntemi: Bu metot kuruluş yeri seçimi aşamasında hali hazırda olan bir işletmenin bir diğer yerde kurulmasının rasyonalitesini sorgulamaktadır. Öncelikle işletmenin kurmak istediği işletme özellikleri belirlenmekte, daha sonra bu işletmenin faaliyetleri doğrultusunda etki faktörleri saptanmakta ve bu faktörler 7lik sisteme göre ağırlıklandırılmaktadır. Sonrasında bu faktörlerin her biri hali hazırda olan ve kurulması amaçlanan işletmeler için ayrı ayrı değerlendirilmekte ve 5lik bir sistemde puanlanmaktadır. Elde edilen bu ağırlıklandırma puanları (1-7 arası) ve değerlendirme puanları (1-5 arası) her etki faktörü için çarpılarak hesaplanmakta ve bulunan bu puanlar toplanarak gerek toplamda gerekse faktör bazında iki yer arası karşılaştırma yapılmakta ve kuruluş yeri seçimi buna dayanarak oluşturulmaktadır.
TESİS YERİ SEÇİMİNDE KULLANILAN YÖNTEMLER İLE İLGİLİ ÖRNEKLER
I. Ağırlık Merkezi Metodu
Bu metotta en uygun kuruluş yerini bulmak için aşağıdaki yollar takip edilir:
a. Ana faaliyet bölgesi tespit edilip bölgedeki ana merkezler (tüketim, satış vs.) belirtilir.
b. Tesisin cinsine göre en önemli ve önem derecesi aynı olan faktörler tespit edilir.
c. Ana faktörlere göre özel bir devre için talep tahmini yapılır ve faaliyet bölgesindeki her merkez için belirtilir.
d. Bölge bir koordinat sistemi içine alınır ve her merkezin koordinatları tespit edilir.
e. Aşağıdaki tablo hazırlanır:
k= Ana faktörün yıllık tüketim miktarı ( kw, ton,.. vs)
x : absis
y : ordinat
Bundan sonra aşağıdaki formüller kullanılarak aranan yerin koordinatı hesaplanır.
x=∑kx/∑k y= ∑ky/∑k
Buradan elde edilen verilerle de en uygun kuruluş yeri seçilir.
II. Puan Faktör Metodu
Bir firma bir fabrika kurmayı tasarlamaktadır. Firmanın yaptığı araştırmalar sonunda kuruluş yeri olarak 3 alternatif yer üzerinde durmakta olup, bazı faktörlere göre bu yerlerdeki yıllık maliyetler aşağıdaki tabloda verilmiştir:
Sadece bu veriler ışığında en uygun alternatif C olarak görülmektedir. Ancak firma bir tek faktör yerine birçok faktörü de göz önüne almak zorundadır:
1. Pazara yakınlık
2. İşgücü
3. Hammadde
4. Enerji
5. Toplumun algısı
6. Eğitim sistemi
7. Güvenlik önlemleri
8. İklim
9. İç ulaşım
10. Yerleşim Durumu
Bundan sonra yapılacak iş her bir faktöre önem derecesine göre puan vermektir. Puanlar genellikle 100 veya 1000 toplam puan üzerinden verilir:
Puanlar verildikten sonra değerlendirmeye geçilir. Her faktörün gerekli seviyeleri belirlenerek puanlandırma yapılır. Örneğin işgücü için aşağıdaki değerlendirme sonucu elde edilmiştir:
Bu işlemler her faktör için yapıldıktan sonra sonuçlar bir tabloda toplanır. Diğer faktörlerin aynı işlemleri gördüğü kabul edilerek aşağıdaki tabloda en son sonuçlar verilmiştir:
Son tablonun incelenmesinden B yerinin en kötü durumda olduğu görülmektedir. Bu durumda A ve C’nin karşılaştırması yapılır, istenirse farklı faktörler ilave edilerek karşılaştırma derinleştirilir ya da tercihe bağlı olarak seçim yapılır.
III. Basitleştirilmiş Mukayese Metodu
Bu metotta kuruluş yerinde aranan amaçlar belirtilir, ana kuruluş şartlarını kapsayan kantitatif ve kalitatif bütün faktörler tespit edilir. Göz önüne alınan yerlerdeki önemlilik dereceleri aynı olan bütün faktörler elimine edilir. Elde edilen kantitatif faktörler için göz önüne alınan yerlere göre yıllık maliyetler hesaplanır. Hesaplanan bu yıllık maliyetler şimdiki değere indirgenir. Her yer için elde edilen maliyetler karşılaştırılır ve öncelik sırası tespit edilir. Böylece kantitatif faktörlere dayanan karşılaştırmaya göre en iyi yer bulunmuş olur. Tespit edilen kalitatif faktörlere göre bir değerlendirme yapılır.
Yugoslavya’da kurulması düşünülen bir çelik fabrikasının kuruluş yerinin tespitinde bu metot kullanılmıştır. Tablo-1’de kantitatif faktörlere uygun olası kuruluş yerleri için yıllık maliyetler gösterilmiştir:
Tablo-2’de ise yıllık maliyetlerin şimdiki değerleri yatırım maliyetlerine eklenerek gösterilmiştir. Tesisin ömrü 25 yıl, faiz oranı %10 alınmıştır.
Bu tablodan da görüldüğü gibi optimumluk bakımından düşünülen yerler arasında en iyisi D yeridir. Bu sonuç sadece kantitatif faktörlere göre elde edilmiştir.
Bundan sonra kalitatif faktörler de hesaba katılacaktır. Bunun için puan faktör metodundan faydalanmak gerekir.
Değerlendirme 1000 puan üzerinden yapılmıştır. Puanların %80’i kantitatif faktörlere ayrılmış, %20’si de kalitatif faktörlere dağıtılmıştır. En son tablodan da görüldüğü gibi kantitatif faktörlere göre D yeri en yüksek puanı almıştır. Her iki faktör tipi için puanlar toplanırsa en yüksek puanlı yer C olmaktadır. Böylece kuruluş yeri C yeri olarak bulunmaktadır.
VI. Boyutsal Analiz Yöntemi
Bu çalışma ile ilgili kuruluş yeri seçiminde boyutsal analiz yöntemini uygulamak için, şu anda iplik üreten, ancak dokuma kumaş giysi üretim tesisi kurulması ile ilgili yer seçimi yapmak isteyen "X" işletmesi uygun bulunmuştur.
İşletmenin yeni kuracağı tesis ile ilgili istekleri:
• Tercih ettiği il: Kalkınmada öncelikli bölge illerinden biri,
• İstihdam etmek istediği işgücü niteliği: Meslek lisesi giyim, hazır giyim ve moda tasarımı bölümleri ile üniversitelerin bu bölümlerinden mezun olanlar,
• Yeni tesislerde olması gereken bölümler:
Ticari Bölüm: Satın alma, satış, mali işler, genel idare, ürün girişi, ürün deposu
Teknik Bölüm: Model-kalıp tasarımı, koleksiyon hazırlama, ürün geliştirme, kesim, üretim, ütü, hizmet içi eğitim,
• Üretim Stratejisi: Fason üretim, özgün koleksiyon tasarımı ve üretimi,
• Kapasite Planlama vb. Üretim Tasarımı: REFA Yöntem Bilgisi uygulamaları ile;
• Makine Ekipman: Çok amaçlı, ileri teknolojiye dayalı bir üretim için gereken makineler,
• Ticari İlişkiler: Yurtdışı ticaretini AB ülkeleri ile; yurt içi ticaretinde bölge farkı gözetmiyor.
“X” İşletmesi ile İlgili Kuruluş Yeri Etki Faktörleri Çizelgesi
"X" İşletmesinin bu istekleri doğrultusunda yeni kuracağı tesis için yer seçimi yapmak üzere "Boyutsal Analiz Yöntemi"ni uygulamak için; Arbeıtswıssenschaft/Bekleıdungstechnık/ İşbilimi/İşletme organizasyonu 1, Bölüm 1 ve 2 de yer alan ve REFA Yöntemi temeline dayalı "Fabrika Yeri Belirleme Kriterleri" çizelgesi veri toplama aracı olarak saptanmıştır. Bu çizelge; kuruluş yeri belirleme etki faktörlerinin çok seçenekli ve giyim sektörü için objektif bir biçimde hazırlanmış olmasından dolayı bu araştırmada kullanılmıştır.
Boyutsal Analiz Raporu
İşletme yerini belirlemek üzere "X" işletmesinin hedefleri ve istekleri doğrultusunda "Fabrika Yeri Belirleme Kriterleri" inden işletme yetkilileri ile birlikte aşağıdaki etki kriterleri saptanmış ve ağırlıklandırılmışlardır.
Bu ağırlıklandırılma: G Değeri: İşletmeyi etkileyen faktör:1= Önemsiz 2, 3, 4, 5, 6, 7 = Çok önemli şeklindedir. Her etki faktörü için önem değerine göre ağırlıklandırma yapılmıştır.
Bu çalışma işletme yetkililerinin hedefleri, REFA Yöntemi temelinde ele alınan "Fabrika Yeri Belirleme Kriterler" çizelgesi, bu çalışma için saptanan 12 etki faktörü ve analiz sonucunda elde edilen veriler ile sınırlıdır.
Saptanan bu 12 etki faktörü doğrultusunda "Boyutsal Analiz Raporu" hazırlanmış ve verilerin analizi yapılmıştır.
(1) B Değeri: İşletme için öncelikli yer değerlendirmesi 1 den 5 'e kadar.
1=Çok Kötü 2, 3, 4, 5=Çok iyi
(2) Puan etki faktörlerinin G değeri x işletmenin seçileceği yerin B değeri
(3) Değerlendirme toplamı: Puanların Toplamı
(4) Yerlerin sıralanışı: Puanı en yüksek olan en iyi 1=En iyi 2, 3, 4, 5=en kötü
Boyutsal Analiz Raporuna göre; "A" ili kuruluş yeri için en uygun kuruluş yeri olarak ortaya çıkmıştır."B" ili kalkınmada öncelikli il olmasına rağmen kuruluş yeri seçimine etki eden faktörlerden ancak vergi avantajlarında etkili olmuştur. Bu analiz sonuçlarına göre her ne kadar kalkınmada öncelikli illerde işletme kurmak cazip gibi görünse de işletmelerin üretim unsurları bakımından o kadar da avantajlı olmadıkları açıkça görülmektedir.
Sonuç:
Kuruluş yeri seçimi, işletmelerin üretim- dağıtım ve verimliliğini doğrudan etkilemektedir.
• İşletmelerin rekabetçi konumları üzerinde önemli bir etkiye sahiptir.
• Kuruluş yeri seçimine başlamadan önce giyim sektörünün güçlü yönleri, fırsatları ve tehditleri özenle saptanmalıdır.
• Sektörün yapısal durumu özelinde kurucu firmanın stratejileri ve hedefleri net bir biçimde ortaya konulmalıdır. Belirlenen hedeflere yönelik saptanan kuruluş yeri etki faktörleri işletme yetkililerinin ortak görüşleri ile objektif olarak öncelik sırasına göre ağırlıklandırılmalıdır. Verilen B değerlerine göre puanlanmalı ve sonuçlanmalıdır.
• Sonuçlar ile ilgili kaygı ve tereddütleri ortadan kaldırmak için farklı yöntem ve uygulamalar da denenmelidir.
• Bu tür uygulamalarda bulunmak için kullanılan yöntem ve ölçme araçlarının niteliği önemli bir sorundur. Bu bakımdan işletme elemanlarının kuruluş yeri seçimi ile ilgili eğitim ya da profesyonel yardım almaları yer seçiminde yapılan hataların önlenmesi ve işletmenin mali bünyesi üzerinden önemli bir ekonomik yükü ortadan kaldırması bakımından önem taşımaktadır.
• Giyim sektöründe yer alan firmalar ürün ve model çeşidinin zenginliği bakımlarından özel bir yapıya sahiptirler. Sektörün bu özelliği göz ardı edilmeden kuruluş yeri seçilmelidir.
Günümüz işletmeleri ürün ve hizmet çeşidi bol bir yapıya sahiptir. Bu yapı içerisinde pazarlar küreselleşme ile birlikte tüm firmalar tarafından ortak olarak paylaşılmak durumundadır. Bunun sonucu olarak da birçok firma birbirleri ile kıyasıya rekabet içerisindedir. Bu rekabet ortamlarında kuruluş yeri seçimi oldukça önemli bir stratejik karar konumuna gelmektedir. Artık tüketici ürünün ya da hizmetin ucuz olanını değil; özgün tasarımlı, kaliteli, gereksinimini optimum düzeyde, en uygun fiyatla ve kendisine en çabuk ulaşanı tercih etmektedir.
Ürünün tüketiciye çabuk ulaşması her ne kadar dağıtım kanalları ve pazarlama stratejisi ile ilgili ise de temelde kuruluş yeri seçimi ile ilgilidir. Bu kadar önemli olmasından ötürü kuruluş yeri seçim kararları, çok sayıda alternatifin, değişik faktörler ile karşılaştırılması ve değerlendirilmesini gerektiren uzun ve önemli analizlerle yapılmalıdır.Yapılan analizler işletme için güçlü/zayıf, fırsatlar/tehditler açısından değerlendirilmeli ve ortaya çıkan sonuçlara göre karar verilmelidir.Tüm bu çalışmalara rağmen "amaca en uygun" yer seçimi o kadar kolay olmamaktadır. Bundan dolayı kuruluş yeri seçimi işletmenin rekabetçi konumu ile üretim - dağıtım ve verimliliği üzerinde doğrudan etkilidir (Üreten, 1997: 304). İşletmelerde kuruluş yeri seçimi sorunu; değişik pazarların ortaya çıkması, talep yükselmeleri-gerilemeleri, ürün yelpazesine yeni ürün katılımı, işgücü-hammadde ve malzeme maliyetlerinde meydana gelen değişiklikler, doğal afetler, arazi maliyetlerinde ortaya çıkan farklılıklar, çevre ile ilgili yasalar nedenleriyle ortaya çıkmış olabilir.Bu tür sorunlarla ilgili etki faktörlerinin gerçekliğini kavramak işletmeleri başarıya götüren faktörlerdendir.İşletme yetkilileri bu faktörleri göz önüne bulundurup, her an kuruluş yerinin değişebileceği gerçeğinden yola çıkarak çevrelerinde inceleme yapmalıdırlar.
Kuruluş yeri seçim sürecinde; gereksinimlerin açıkça belirlenmesine, alternatif kuruluş yerleri hakkında objektifliğe, işletmeyi bir bütün olarak düşünmeye, sistematik bir düzenle yerleri tanımlamaya, elde edilen bilgilerin güvenirliliğini sağlamaya, elindeki ya da gelecekteki teknoloji-işgücü-hammadde vb. üretim unsurlarına en uygun kuruluş yeri olmasına özen göstermelidir.
TESİS(KURULUŞ) YERİ ve KURULUŞ YERİ FAKTÖRLERİ
Herhangi bir coğrafi konumun belirli bir üretim birimine ilişkin olarak sağlaması gerekli tüm şartlar veya haiz olması gerekli tüm özellikler “kuruluş yeri faktörleri” kavramı ile ifade edilmektedir. Kuruluş yeri faktörleri, belirli bir üretim biriminin belirli bir coğrafi konuma yerleştirilmesi halinde, söz konusu üretim biriminin maliyeti, satış hasılatı ve sermaye yapısı üzerinde etkili olan tüm konumsal özellikleri kapsar.
Yeni bir firma kurulurken, var olan bir firmanın veya bir holdingin genişleme sürecinde ek yatırımlar yapılırken veya eskisi kadar getiri sağlamayan bir bölgeden tesis kaldırılıp bir başka bölgeye taşınırken tüm tesis yeri seçim faktörleri aynı anda ancak farklı ağırlıklarda etkili olmaktadır. Yer seçimine karar verecek kişi veya takımın bu faktörleri birlikte düşünerek zaman, maliyet ve karlılık açısından optimum dengeyi bulması gerekmektedir.
Kuruluş bölgesi ve yeri seçimi bir firmanın en stratejik kararlarından biridir. Kuruluş yeri seçimi hammaddeye yakınlık, pazara yakınlık, ulaşım olanakları, su temini, enerji temini, personel temini gibi faktörlerden etkilenirken sadece ticari açıdan önemli olmakla kalmamakta; gelir dağılımı, bölgesel gelişmişlik farklarını etkileme, birbirleri ile ilişkili firmaların aynı mekanda toplanması sonucunda oluşacak dışsallıklar, çevre kirliliği, iklimin uygunluğu gibi çevresel faktörler ile teşvik tedbirlerinden faydalanabilme gibi boyutları içermektedir. Bütün bu yönleri dikkate alındığında yer seçimi; firma bazında olduğu kadar ulusal planlama ve siyasi karar alma süreçleri açısından da merkezi bir öneme sahiptir. Ancak bu sıralama daha sistematik bir şekilde yapılır ise karar verme sürecinde karar süresini kısaltırken etkinliği artıracaktır. Ülkemizde Kalkınmada Öncelikli Yöreler ve Organize Sanayi Bölgeleri ile Küçük Sanayi Siteleri teşviklerinden yararlanılmasında bu faktörler etkili olmaktadır.
Yer seçiminde göz önüne alınan temel etkenler (faktörler) genel olarak sınıflandırılırsa başlıca üç grupta incelenebilir:
1) Ekonomik ve nicel etkenler: Hammadde ve yardımcı madde temin durumu ile taşıma maliyetleri, pazara yakınlık ve mamul madde dağıtım giderleri, işgücü piyasası ve ücret düzeyi ile bunlara bağlı maliyetler.
Ekonomik faktörler incelenirken ele alınması gereken konular; yakın çevrenin ekonomik gelişimi, ya da diğer bir deyişle bölgenin ilerleyen, sabit, veya gerileyen bir gelişme özelliğine sahip olması, nüfusun yıllık gelişimi, gelir kaynakları (bölgedeki endüstrilerin sayısı, nüfusun gelirinin sabitliği, kişi başına düşen ortalama gelir miktarı), demografik faktörler (nüfusun yüzde olarak aile, çocuk, genç ve yaşlı olarak dağılımı), bölgedeki işsizlik oranı gibi konulardır.
2) Nitel etkenler: İşgücü niteliği, projenin çevreyle uyumu, çevre halkının kuruluşa karşı olası tutumu, eğitim olanakları, altyapı durumu (ulaşım imkanları, su, elektrik vb.) gibi etkenler.
3) Ekonomi dışı etkenler: Askeri, siyasi veya firmanın kendi stratejik hedefleri ile ilgili etkenler.
Kuruluş Yeri seçim kriterleri yukarıda gösterildiği şekilde gruplanabileceği gibi, incelenmesi açısından daha kolay bir şekilde-bir firmayı oluşturan fonksiyonlara göre de-gruplandırılabilir:
İşletmenin tedarik fonksiyonuna ilişkin kuruluş yeri faktörleri
İşletmenin üretim süreci içerisinde gerekli olan hammadde, sabit yatırım malları, işgücü, enerji, yardımcı hizmetler, kredi ve devlet yatırımları gibi üretim faktörlerini (veya girdi çeşitlerini) dikkate alarak;
Söz konusu üretim faktörlerinin bulunduğu veya arz edildiği coğrafi konumlar ve bu konumların arz kapasiteleri,
Söz konusu üretim faktörlerinin taşınabilir veya taşınamaz oluşu, taşınabilir üretim faktörleri için taşıma maliyeti veya bozulma riskinin olması durumunda taşıma süresi. Bu iki unsur tarafından belirlenen üretim faktörünün taşıma menzili (tedarik menzili).
İşletmenin üretim fonksiyonuna ilişkin kuruluş yeri faktörleri
o Kuruluş yerinin jeolojik özellikleri,
o Kuruluş yerinin iklim özellikleri,
o Kuruluş yerinde gerçekleştirilmesi mümkün olan ölçek ekonomileri (içsel ekonomiler veya teknik yığılma avantajları).
o Çevre kirlenmesi
o Üretim sürecinin şekli
İşletmenin pazarlama fonksiyonuna ilişkin kuruluş yeri faktörleri
Pazarlama fonksiyonuna ilişkin faktörler, ürünlerin taşınması ve aktif pazarlama faaliyetleri yanında, özellikle satış hasılatını belirleyen satış miktarı ve satış fiyatı üzerinden kuruluş yeri seçiminde etkili olur.
Burada en önemli husus, üretimin ancak satılabildiği takdirde ekonomik bir anlam kazanmasının doğal bir sonucu olarak, belirli bir kuruluş yerinden uygun bir fiyatla gerçekleştirilebilen satış miktarının en azından minimum ekonomik ölçek büyüklüğünde bir işletmenin kurulmasını garanti edecek büyüklükte olması gereğidir.
İşletmenin pazarlama fonksiyonuna ilişkin olarak belirli bir konumdan ulaşılabilen satış alanı ve bu alandaki satış potansiyeli kuruluş yeri seçiminde büyük bir öneme sahiptir.
Taşıma fonksiyonuna ilişkin kuruluş yeri faktörleri
İşletmenin taşıma faaliyetleri;
Tedarik merkezlerinden üretim merkezine taşıma faaliyetleri (girdilerin taşınması),
İşletmenin (veya teşebbüsün) üretim sürecini oluşturan üretim aşamalarından bazılarının veya tümünün farklı yerlerde bulunması halinde üretim aşamasından üretim aşamasına taşıma faaliyetleri (yarı mamullerin veya parçaların taşınması),
Üretim merkezlerinden talep merkezlerine taşıma faaliyetleri (ürünlerin taşınması)
şeklinde üç ana grupta toplanabilir. Bu taşıma faaliyetleri sonucunda ortaya çıkan taşıma maliyetlerini etkileyen faktörler de kuruluş yeri seçimine ilişkin olarak;
Taşıma mesafesi,
Taşınan malın ( girdi, yan ürün, parça veya ürün) özellikleri,
Ulaşım şebekesinin ve taşıma aracının nitelikleri
Taşınan mal miktarı
olmak üzere dört grupta toplanabilir.
Dışsal yığılma ekonomileri şeklinde ortaya çıkan kuruluş yeri faktörleri
Dışsal ekonomilerin kuruluş yeri seçimi üzerindeki etkileri, aşağıdaki faktörlerden kaynaklanmaktadır:
Üretimin toplandığı bölgelerde genel olarak devlet tarafından gerçekleştirilen altyapı yatırımlarının yeterli derecede mevcut olması,
Yığılma bölgelerinde işletmeler veya teşebbüsler arası iş bölümü derecesinin nispeten fazla olması,
Yığılma bölgelerinde girdilerin tedarik edilmesine ve ürünlerin pazarlamasına ilişkin uygun şartların daha çok mevcut olması.
TESİS YERİ SEÇİMİNDE KULLANILAN YÖNTEMLER
Tesis yeri seçimi genel olarak çok sayıda değişken faktörden etkilendiğinden dolayı; bu faktörlerin en uygun dağılımını sağlayan ve işletmeyi zaman açısından en uygun şekilde yönlendiren araçlar olarak çeşitli yöntemler kullanılmaktadır.
Yer seçiminde kullanılan yöntemler de ;
Alfred Weber Kuruluş Yeri Üçgeni
Ağırlık Merkezi Metodu
Karşılaştırmalı Metotlar
-Kompleks Karşılaştırma Metodu
-Basitleştirilmiş Karşılaştırma Metodu
Doğru Teoremi Metodu
Puan Faktör Metodu
Eş Ulaştırma Maliyeti Eğrileri Metodu
Sembolik Lojiğin Kuruluş Yeri Probleminde Kullanılması
Başabaş Noktası Analizi
Boyutsal Analiz Yöntemi
olarak sayılabilir.
Alfred Weber Kuruluş Yeri Üçgeni: Weber’in kuruluş üçgeni metoduna göre üçgenin köşeleri; hammadde, yakıt ve tüketim (pazar) yerlerini göstermektedir. Elde edilen koşullar altında ulaştırma maliyetlerinin minimum olduğu yer kuruluş yeri olarak seçilmektedir.
Ağırlık Merkezi Metodu: Bu metotla bölgede mevcut olan ulaşım olanaklarından optimum çözüm için en kısa yolları veren yer tespit edilmeye çalışılmaktadır. Bu yerin bulunması aşamasında da önemli faaliyet alanları formüle edilmektedir.
Kompleks Karşılaştırma Metodu: Bu metodun uygulanması aşamasında ekonomik veya teknik, problemle direkt veya dolaylı bütün kuruluş yeri faktörleri göz önüne alınır. Bütün faktörlerin ele alınmasından kaynaklanan metodun kompleksliği, faktörlerin kalitatif ve kantitatif olarak iki gruba ayrılmasıyla basitleştirilmiş olur.
Basitleştirilmiş Karşılaştırma Metodu: Bu metotta olası yerlerde aynı önem derecesine sahip olan faktörler elimine edilerek sonuca doğrudan etkisi olan faktörler dikkate alınmaktadır.
Doğru Teoremi Metodu: Bir doğru parçası üzerinde olduğu kabul edilen talep miktarları belli talep merkezlerinin içinden, doğrunun herhangi bir ucundan başlanarak ardışık merkezlerdeki talepler toplandığında toplam talebin yarısına ulaşılan veya bu noktayı geçilen yer ulaştırma maliyetini minimum hale getiren nokta olarak seçilir.
Puan Faktör Metodu: Bu metotta sayısal olarak değerlendirmesi yapılamayan faktörlerin diğer faktörlerle beraber değerlendirmek için puanlamaları yapılır ve seviyeleri belirlenir. Her faktör için seçilen seviyenin de puanlaması yapılarak karşılaştırma yapılır.
Eş Ulaştırma Maliyeti Eğrileri Metodu: Alfred Weber tarafından oluşturulan bu metoda göre belirlenen merkezler için aynı taşıma ücreti ile yapılabilecek ulaştırmanın sınırları tespit edilmektedir. Bu sınırları gösteren eğrilere isovektürler denir. Belirlenen her merkez için ayrı ayrı isovektürler çizilir. Bunların kesişme noktaları birleştirilerek eş ulaştırma maliyeti eğrileri elde edilir. Kuruluş yeri en düşük eş maliyet eğrisi içinden seçilir.
Sembolik Lojiğin Kuruluş Yeri Probleminde Kullanılması: Kuruluş yeri ararken ilk yapılacak iş, fabrikanın kuruluş amacına uygun kuruluş yerine etki eden en önemli faktörleri tespit etmektir. Daha sonra bu faktörler seviyelerinin önem derecelerine göre sıralanır, bundan sonra mantıksal önermeler vasıtasıyla bu faktörler değerlendirilir.
Başabaş Noktası Analizi: Fabrika kurulumunda belirlenen yerlerin değişken üretim seviyeleri ve maliyet üzerindeki etkilerinin incelenmesi için ortak faktörler, bu faktörlerin sabit ve değişken yıllık ve birim maliyetleri belirlenir. Gereken değerlendirmeler yapılarak kuruluş yeri seçimi tamamlanır.
Boyutsal Analiz Yöntemi: Bu metot kuruluş yeri seçimi aşamasında hali hazırda olan bir işletmenin bir diğer yerde kurulmasının rasyonalitesini sorgulamaktadır. Öncelikle işletmenin kurmak istediği işletme özellikleri belirlenmekte, daha sonra bu işletmenin faaliyetleri doğrultusunda etki faktörleri saptanmakta ve bu faktörler 7lik sisteme göre ağırlıklandırılmaktadır. Sonrasında bu faktörlerin her biri hali hazırda olan ve kurulması amaçlanan işletmeler için ayrı ayrı değerlendirilmekte ve 5lik bir sistemde puanlanmaktadır. Elde edilen bu ağırlıklandırma puanları (1-7 arası) ve değerlendirme puanları (1-5 arası) her etki faktörü için çarpılarak hesaplanmakta ve bulunan bu puanlar toplanarak gerek toplamda gerekse faktör bazında iki yer arası karşılaştırma yapılmakta ve kuruluş yeri seçimi buna dayanarak oluşturulmaktadır.
TESİS YERİ SEÇİMİNDE KULLANILAN YÖNTEMLER İLE İLGİLİ ÖRNEKLER
I. Ağırlık Merkezi Metodu
Bu metotta en uygun kuruluş yerini bulmak için aşağıdaki yollar takip edilir:
a. Ana faaliyet bölgesi tespit edilip bölgedeki ana merkezler (tüketim, satış vs.) belirtilir.
b. Tesisin cinsine göre en önemli ve önem derecesi aynı olan faktörler tespit edilir.
c. Ana faktörlere göre özel bir devre için talep tahmini yapılır ve faaliyet bölgesindeki her merkez için belirtilir.
d. Bölge bir koordinat sistemi içine alınır ve her merkezin koordinatları tespit edilir.
e. Aşağıdaki tablo hazırlanır:
k= Ana faktörün yıllık tüketim miktarı ( kw, ton,.. vs)
x : absis
y : ordinat
Bundan sonra aşağıdaki formüller kullanılarak aranan yerin koordinatı hesaplanır.
x=∑kx/∑k y= ∑ky/∑k
Buradan elde edilen verilerle de en uygun kuruluş yeri seçilir.
II. Puan Faktör Metodu
Bir firma bir fabrika kurmayı tasarlamaktadır. Firmanın yaptığı araştırmalar sonunda kuruluş yeri olarak 3 alternatif yer üzerinde durmakta olup, bazı faktörlere göre bu yerlerdeki yıllık maliyetler aşağıdaki tabloda verilmiştir:
Sadece bu veriler ışığında en uygun alternatif C olarak görülmektedir. Ancak firma bir tek faktör yerine birçok faktörü de göz önüne almak zorundadır:
1. Pazara yakınlık
2. İşgücü
3. Hammadde
4. Enerji
5. Toplumun algısı
6. Eğitim sistemi
7. Güvenlik önlemleri
8. İklim
9. İç ulaşım
10. Yerleşim Durumu
Bundan sonra yapılacak iş her bir faktöre önem derecesine göre puan vermektir. Puanlar genellikle 100 veya 1000 toplam puan üzerinden verilir:
Puanlar verildikten sonra değerlendirmeye geçilir. Her faktörün gerekli seviyeleri belirlenerek puanlandırma yapılır. Örneğin işgücü için aşağıdaki değerlendirme sonucu elde edilmiştir:
Bu işlemler her faktör için yapıldıktan sonra sonuçlar bir tabloda toplanır. Diğer faktörlerin aynı işlemleri gördüğü kabul edilerek aşağıdaki tabloda en son sonuçlar verilmiştir:
Son tablonun incelenmesinden B yerinin en kötü durumda olduğu görülmektedir. Bu durumda A ve C’nin karşılaştırması yapılır, istenirse farklı faktörler ilave edilerek karşılaştırma derinleştirilir ya da tercihe bağlı olarak seçim yapılır.
III. Basitleştirilmiş Mukayese Metodu
Bu metotta kuruluş yerinde aranan amaçlar belirtilir, ana kuruluş şartlarını kapsayan kantitatif ve kalitatif bütün faktörler tespit edilir. Göz önüne alınan yerlerdeki önemlilik dereceleri aynı olan bütün faktörler elimine edilir. Elde edilen kantitatif faktörler için göz önüne alınan yerlere göre yıllık maliyetler hesaplanır. Hesaplanan bu yıllık maliyetler şimdiki değere indirgenir. Her yer için elde edilen maliyetler karşılaştırılır ve öncelik sırası tespit edilir. Böylece kantitatif faktörlere dayanan karşılaştırmaya göre en iyi yer bulunmuş olur. Tespit edilen kalitatif faktörlere göre bir değerlendirme yapılır.
Yugoslavya’da kurulması düşünülen bir çelik fabrikasının kuruluş yerinin tespitinde bu metot kullanılmıştır. Tablo-1’de kantitatif faktörlere uygun olası kuruluş yerleri için yıllık maliyetler gösterilmiştir:
Tablo-2’de ise yıllık maliyetlerin şimdiki değerleri yatırım maliyetlerine eklenerek gösterilmiştir. Tesisin ömrü 25 yıl, faiz oranı %10 alınmıştır.
Bu tablodan da görüldüğü gibi optimumluk bakımından düşünülen yerler arasında en iyisi D yeridir. Bu sonuç sadece kantitatif faktörlere göre elde edilmiştir.
Bundan sonra kalitatif faktörler de hesaba katılacaktır. Bunun için puan faktör metodundan faydalanmak gerekir.
Değerlendirme 1000 puan üzerinden yapılmıştır. Puanların %80’i kantitatif faktörlere ayrılmış, %20’si de kalitatif faktörlere dağıtılmıştır. En son tablodan da görüldüğü gibi kantitatif faktörlere göre D yeri en yüksek puanı almıştır. Her iki faktör tipi için puanlar toplanırsa en yüksek puanlı yer C olmaktadır. Böylece kuruluş yeri C yeri olarak bulunmaktadır.
VI. Boyutsal Analiz Yöntemi
Bu çalışma ile ilgili kuruluş yeri seçiminde boyutsal analiz yöntemini uygulamak için, şu anda iplik üreten, ancak dokuma kumaş giysi üretim tesisi kurulması ile ilgili yer seçimi yapmak isteyen "X" işletmesi uygun bulunmuştur.
İşletmenin yeni kuracağı tesis ile ilgili istekleri:
• Tercih ettiği il: Kalkınmada öncelikli bölge illerinden biri,
• İstihdam etmek istediği işgücü niteliği: Meslek lisesi giyim, hazır giyim ve moda tasarımı bölümleri ile üniversitelerin bu bölümlerinden mezun olanlar,
• Yeni tesislerde olması gereken bölümler:
Ticari Bölüm: Satın alma, satış, mali işler, genel idare, ürün girişi, ürün deposu
Teknik Bölüm: Model-kalıp tasarımı, koleksiyon hazırlama, ürün geliştirme, kesim, üretim, ütü, hizmet içi eğitim,
• Üretim Stratejisi: Fason üretim, özgün koleksiyon tasarımı ve üretimi,
• Kapasite Planlama vb. Üretim Tasarımı: REFA Yöntem Bilgisi uygulamaları ile;
• Makine Ekipman: Çok amaçlı, ileri teknolojiye dayalı bir üretim için gereken makineler,
• Ticari İlişkiler: Yurtdışı ticaretini AB ülkeleri ile; yurt içi ticaretinde bölge farkı gözetmiyor.
“X” İşletmesi ile İlgili Kuruluş Yeri Etki Faktörleri Çizelgesi
"X" İşletmesinin bu istekleri doğrultusunda yeni kuracağı tesis için yer seçimi yapmak üzere "Boyutsal Analiz Yöntemi"ni uygulamak için; Arbeıtswıssenschaft/Bekleıdungstechnık/ İşbilimi/İşletme organizasyonu 1, Bölüm 1 ve 2 de yer alan ve REFA Yöntemi temeline dayalı "Fabrika Yeri Belirleme Kriterleri" çizelgesi veri toplama aracı olarak saptanmıştır. Bu çizelge; kuruluş yeri belirleme etki faktörlerinin çok seçenekli ve giyim sektörü için objektif bir biçimde hazırlanmış olmasından dolayı bu araştırmada kullanılmıştır.
Boyutsal Analiz Raporu
İşletme yerini belirlemek üzere "X" işletmesinin hedefleri ve istekleri doğrultusunda "Fabrika Yeri Belirleme Kriterleri" inden işletme yetkilileri ile birlikte aşağıdaki etki kriterleri saptanmış ve ağırlıklandırılmışlardır.
Bu ağırlıklandırılma: G Değeri: İşletmeyi etkileyen faktör:1= Önemsiz 2, 3, 4, 5, 6, 7 = Çok önemli şeklindedir. Her etki faktörü için önem değerine göre ağırlıklandırma yapılmıştır.
Bu çalışma işletme yetkililerinin hedefleri, REFA Yöntemi temelinde ele alınan "Fabrika Yeri Belirleme Kriterler" çizelgesi, bu çalışma için saptanan 12 etki faktörü ve analiz sonucunda elde edilen veriler ile sınırlıdır.
Saptanan bu 12 etki faktörü doğrultusunda "Boyutsal Analiz Raporu" hazırlanmış ve verilerin analizi yapılmıştır.
(1) B Değeri: İşletme için öncelikli yer değerlendirmesi 1 den 5 'e kadar.
1=Çok Kötü 2, 3, 4, 5=Çok iyi
(2) Puan etki faktörlerinin G değeri x işletmenin seçileceği yerin B değeri
(3) Değerlendirme toplamı: Puanların Toplamı
(4) Yerlerin sıralanışı: Puanı en yüksek olan en iyi 1=En iyi 2, 3, 4, 5=en kötü
Boyutsal Analiz Raporuna göre; "A" ili kuruluş yeri için en uygun kuruluş yeri olarak ortaya çıkmıştır."B" ili kalkınmada öncelikli il olmasına rağmen kuruluş yeri seçimine etki eden faktörlerden ancak vergi avantajlarında etkili olmuştur. Bu analiz sonuçlarına göre her ne kadar kalkınmada öncelikli illerde işletme kurmak cazip gibi görünse de işletmelerin üretim unsurları bakımından o kadar da avantajlı olmadıkları açıkça görülmektedir.
Sonuç:
Kuruluş yeri seçimi, işletmelerin üretim- dağıtım ve verimliliğini doğrudan etkilemektedir.
• İşletmelerin rekabetçi konumları üzerinde önemli bir etkiye sahiptir.
• Kuruluş yeri seçimine başlamadan önce giyim sektörünün güçlü yönleri, fırsatları ve tehditleri özenle saptanmalıdır.
• Sektörün yapısal durumu özelinde kurucu firmanın stratejileri ve hedefleri net bir biçimde ortaya konulmalıdır. Belirlenen hedeflere yönelik saptanan kuruluş yeri etki faktörleri işletme yetkililerinin ortak görüşleri ile objektif olarak öncelik sırasına göre ağırlıklandırılmalıdır. Verilen B değerlerine göre puanlanmalı ve sonuçlanmalıdır.
• Sonuçlar ile ilgili kaygı ve tereddütleri ortadan kaldırmak için farklı yöntem ve uygulamalar da denenmelidir.
• Bu tür uygulamalarda bulunmak için kullanılan yöntem ve ölçme araçlarının niteliği önemli bir sorundur. Bu bakımdan işletme elemanlarının kuruluş yeri seçimi ile ilgili eğitim ya da profesyonel yardım almaları yer seçiminde yapılan hataların önlenmesi ve işletmenin mali bünyesi üzerinden önemli bir ekonomik yükü ortadan kaldırması bakımından önem taşımaktadır.
• Giyim sektöründe yer alan firmalar ürün ve model çeşidinin zenginliği bakımlarından özel bir yapıya sahiptirler. Sektörün bu özelliği göz ardı edilmeden kuruluş yeri seçilmelidir.
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder